ماه خدا ، نوشته محمد محمدی ری شهری ، انتشارات دارالحدیث ، دو جلدی
این کتاب، گزارشی است جامع و منظّم درباره ویژگی ها، فضایل و آداب ماه مبارک رمضان و روزه داری آن، که بر اساس آموزه های قرآن و احادیثِ پیامبر اکرم(ص) و معصومان(ع) تهیه و تدوین شده است.
کتاب، از پنج بخش و فصل های متعدّد تشکیل شده است:
بخش نخست، به ارائه احادیثی پرداخته است که عظمت، ویژگی ها و برکات ماه رمضان و نیز چگونگی بهره برداری از برکات این ماه را بازگو می کند.
بخش دوم، با عنوان «آمادگی برای میهمانی خدا»، مجموعه احادیثی درباره شناخت این ضیافت و اسباب و دعاهای آمادگی برای ورود به این ماه پر برکت، بیان مراتب روزه داری و چگونگی تقویت آثار روزه با اصلاح غذا است.
بخش سوم، مجموعه احادیثی درباره آداب، ادعیه و نوافل مربوط به ماه خدا، آداب مخصوص شب های ماه رمضان، آداب مخصوص روزهای ماه رمضان و اعمال مخصوص دهه آخر است.
بخش چهارم، احادیثی را در بر گرفته که به توصیف ویژگی ها، فضایل و آداب شب قدر می پردازد.
بخش پنجم، جمع آوری احادیث مربوط به آداب بیرون آمدن از ضیافت الهی و ماه رمضان است و نویسنده در این بخش با بهره گیری از احادیث، به بیان آداب وداع با ماه رمضان و نیز آداب شب و روز عید فطر پرداخته است.
پیش گفتار کتاب
ستایش ، از آنِ پروردگار جهانیان است . و سلام و درود بر بنده برگزیده اش محمّد ، و دودمان پاک و اصحاب نیک و خجسته او باد!
از نگاه اسلام ، فلسفه خلقت انسان و هدفِ در نظر گرفته شده براى او ، رسیدن به کمال مطلق است . از این رو ، آنچه در منابع و متون اسلامى به عنوان رمز و راز بعثت پیامبران الهى آمده است (همچون : عدالت ، علم و آزادى) ، مقدّمه تربیت انسان و رسیدن او به مرتبه «انسان کامل» است .
بر پایه این شناخت ، براى آنان که اسلام را باور دارند و به این آیینْ دل بسته اند ، سزاوار است که از هر فرصتى براى رسیدن به این هدف والا ، بهره بگیرند . در این میان ، ماه رمضان براى خداجویان سالک ، فرصتى است بى همتا ، که اگر به خوبى مورد استفاده قرار بگیرد ، به تعبیر قرآن کریم که مى فرماید :
«لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ» ؛ [۱]
شب قدر ، بهتر از هزار ماه است .
مى توان یک شبه ، راه هزار ماهه را پیمود .
خداوند سبحان ، در این ماه بافضیلت ، میهمانى ویژه اى را براى تربیت روح ترتیب داده است ، به گونه اى که مى تواند در حیات معنوى انسان تحوّلى پدید آورد که او را به سعادت ابدى برساند و کامیابى همیشگى را برایش تضمین کند .
نکته مهم در این مسیر ، آن است که انسانى که تصمیم دارد به دنیاى این ضیافت گسترده وارد شود ، بداند : به کجا مى رود؟ معناى میهمانى الهى چیست و چگونه باید وارد آن شود؟ چه باید انجام دهد و چگونه مسئولیّت خویش را ادا کند؟ و چگونه از آن بیرون آید؟
شناخت همه اینها ضرورى است تا انسان از این میهمانى ، به نحو شایسته بهره مند گردد .
این کتاب ، گامى در این مسیر است و به پرسش هاى یادشده ، با بهره گیرى از قرآن کریم و متون حدیثى ، پاسخ هاى کافى مى دهد .
روش کتاب
روش ما در بررسى و کاوش و مستندسازى مباحث در این مجموعه ، متّکى به عناصر زیر است :
۱ . از دیدگاه ما ، احادیثى که از خاندان پیامبر صلى الله علیه و آله روایت شده اند ، در واقع ، حدیث پیامبر خدایند ، همان گونه که امام رضا علیه السلام فرمود : «ما از طرف خدا و پیامبر او سخن مى گوییم» [۲] و نیز امام صادق علیه السلامفرمود : «سخن من ، سخن پدرم است و سخن پدرم ، سخن جدّم است و سخن جدّم ، سخن حسین است و سخن حسین، سخن حسن است و سخن حسن ، سخن امیر مؤمنان و سخن امیر مؤمنان ، سخن پیامبر خداست و سخن پیامبر خدا ، سخن خداوند متعال است» . [۳]
کلمه «سنّت» که در عنوان این کتاب آمده است ، براى بیان همین نکته و مفهوم است که در کتاب ، از همه احادیثِ روایت شده از پیامبر صلى الله علیه و آله و خاندان او ، یکسان بهره گرفته شده است .
۲ . کوشیده ایم در حدّ توان ، همه روایات مربوط به هر موضوع را از منابع گوناگونِ شیعه و اهل سنّت ، به طور مستقیم ، استخراج و گردآورى کنیم و با بهره گیرى از نرم افزارهاى رایانه اى ، آنها را روى برگه هاى مخصوص تنظیم نماییم تا زمینه گزینش کامل ترین ، موثّق ترین و کهن ترینِ آنها فراهم آید . در مورد استفاده از دعاها نیز جز در مواردى اندک ، تنها از ادعیه اى که مستند به معصومان است ، بهره گرفته ایم .
۳ . سعى کرده ایم تا از آوردن روایات تکرارى پرهیز نماییم ، جز در این موارد :
الف) آن جا که نکته مهمّى در تفاوت واژه ها و اصطلاحات ، نهفته بوده است .
ب) در مواردى که متن حدیث ، در متون شیعه و اهل سنّت ، تفاوت داشته است .
ج) آن جا که متن روایت ، بیش از یک سطر نبوده و مربوط به دو باب بوده است .
۴ . در مواردى که متن هاى رسیده از پیامبر خدا و امامان علیهم السلام ، متعدّد بوده اند ، حدیث پیامبر صلى الله علیه و آله در متن ، و نشانى روایات ائمّه دیگر با ذکر عنوان و مأخذ ، در پانوشت مى آید ، مگر آن که روایت آنان ، نکته تازه اى داشته باشد که آن نیز در متن آورده مى شود .
۵ . در هر موضوع ، پس از ذکر آیات مربوط به آن ، روایات معصومان به ترتیب زمانى (از پیامبر خدا تا امام مهدى علیه السلام) آورده مى شوند ، مگر آن که روایتى در تفسیر آیاتِ مذکور باشد (که در این صورت ، پیش از روایات دیگر مى آید) ، یا آن که تناسب موضوعى روایات ، ترتیب دیگرى را ایجاب کند .
۶ . در آغاز هر روایت ، تنها نام پیامبر صلى الله علیه و آله یا امامى را آورده ایم که حدیث از او نقل شده است ، مگر آن که راوى ، فعل آنان را نقل کرده ، یا سؤال و جوابى در میان بوده و یا راوى ، سخنى را در متن حدیث آورده باشد که کلام پیامبر صلى الله علیه و آله یا آن امام نیست .
۷ . به خاطر تعدّد نام ها و لقب هاى پیامبر صلى الله علیه و آله و امامان علیهم السلام ، نام واحدى را برگزیده ایم که به صورت ثابت در اوّل روایت مى آید و بر شخص مورد نظر ، دلالت مى کند .
۸ . در پانوشت ها ، منابع احادیث ، به ترتیب معتبرترینِ آنها تنظیم شده است ؛ لیکن گاه به دلیلى که بر محقّقان پوشیده نیست (از جمله : پرهیز از تکرار ، اختلاف منابع یا راوى و یا شخصى که از او روایت شده) ، این ترتیب را پس از نخستین منبع ، مراعات نکرده ایم .
۹ . هر گاه دسترسى به منابع اوّلیه ممکن باشد ، حدیث مستقیما از آنها نقل مى شود . آن گاه نشانىِ بحار الأنوار (در احادیث شیعه) و کنز العمّال (در احادیث اهل سنّت) به عنوان دو منبع اساسى و جامع حدیث شیعه و اهل سنّت ، افزوده مى شود .
۱۰ . پس از ذکر منابع ، گاه با نشانه «ر.ک» ، به منابع دیگر ارجاع داده مى شود؛ چرا که متن ارجاعى ، با متن نقل شده تفاوت بسیار دارد؛ ولى در عین حال ، با متن اصلى و موضوع بحث ، مرتبط است .
۱۱ . ارجاع به ابواب دیگر این کتاب ، به خاطر تناسب و اشتراک محتوایى میان احادیث آنهاست .
۱۲ . هدف از «درآمد»هایى که براى فصل هاى کتاب ، نوشته شده یا توضیحات و استنتاج هایى که در پى احادیث آمده است ، ارائه چشم انداز کلّى روایات آن بخش یا آن فصل است . گاه هم به توضیح و تبیین برخى از مفاهیم دشوار و پیچیده احادیث ، پرداخته شده است .
۱۳ . مهم ترین نکته در این شیوه ، کوشش در حدّ توان براى تأیید اطمینان آور صدور احادیث هر باب از معصوم است که به کمک قرائن عقلى و نقلى براى اثبات محتواى احادیث ، صورت پذیرفته است .
در پایان ، بر خود لازم مى دانم مراتب سپاس و قدردانى خود را از همه سروران فاضل و محقّقان عزیز و بزرگوار در مرکز تحقیقاتِ دارالحدیث که در پدید آوردن و عرضه این اثر نفیس ، کوشش هایى ستودنى داشته اند ، ابراز دارم ، بویژه از فاضل گران قدر جناب آقاى رسول اُفقى که بار سنگین این کار را بر دوش داشتند و برادر فاضل آقاى مرتضى خوش نصیب که در آماده سازى بخشى از آن ، سهیم بوده اند .
همچنین از فاضل گران مایه جناب آقاى جواد محدّثى که با ترجمه دقیق ، روان و زیباى این کتاب ، زمینه بهره مندى پارسى زبانان را فراهم ساختند ، صمیمانه سپاس گزارم . از خداى سبحان براى همه این عزیزان در راه برافراشتن رایت فرهنگ اسلامى و همکارى در نشر معارف اهل بیت علیهم السلام و سخنان نورانى آنان ، توفیق بیشتر خواستارم .
ربّنا! تقبّل منّا ؛ إنّک أنت العزیز الحکیم .
محمّد محمّدى رى شهرى