جاده جنگ

جایزه جلال ال احمد از گران‌ترین جایزه‌های ادبی دنیاست؛ اما داوران این جایزه هیچ وقت در میان رمان های ایرانی هیچ اثری را نپنسدیده‌اند. «جاده‌جنگ» اولین رمان ایرانی است که امسال توانست این جایزه را دریافت کند. یک رمان فعلا شش جلدی که نثر شاهکاری دارد. می‌گویند این کتاب رکورد «کلیدر» دولت‌آبادی را خواهد زد. در خرید این شش جلد شک نکنید.

 

منصور انوری - شباهت هایی میان رمان«جاده جنگ» نوشته منصور انوری و رمان«برباد رفته» نوشته مارگارت میچل دیده می شود که به نظر می رسد به دلیل موقعیت‌های زمانی و مکانی و همچنین ادبی تر بودن رمان بر باد رفته، نویسنده رمان جاده جنگ سعی کرده به عنوان الگوی خود گوشه چشمی هم به این رمان داشته باشد.

رمان 14 جلدی«جاده جنگ» نوشته منصور انوری که تا امروز فقط 5 جلد از آن توسط انتشارات سوره مهر حوزه هنری چاپ ومنتشر شده است، از چندی پیش مزه شیرین موفقیت در جشنواره های ادبی را با برگزیده شدن در دوره چهاردهم جایزه«کتاب فصل»و هشمتین دوره جایزه «قلم زرین» چشیده و در نهایت با برگزیده شدن در چهارمین دوره جایزه جلال آل احمد که گرانترین جایزه تاریخ ایران در حوزه کتاب با 110 سکه تمام بهار آزادی است، رکورد کسب جوایز ادبی، از نظر ارقام جوایز را شکست. در یک نگاه کلی، داستان این اثر، از روز سوم شهریور 1320 و ماجرای هجوم روس‌ها از شمال شرقی خراسان به ایران و اشغال ایران توسط متفقین آغاز می‌شود و با پایان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران به پایان می‌‌رسد. البته در جلدهای میانی این مجموعه واقعه 15 خرداد 1342، فعالیت‌ مبارزاتی گروه‌های اسلامی، تظاهرات مردمی، پیروزی انقلاب اسلامی، خرابکاری های گروهک های ضد انقلاب در کردستان هم به تصویر ‌کشیده می شود.

نویسنده درباره تقسیم حوادث داستانی در جلدهای 14 گانه اثر خود به نکته اشاره کرده که 7 جلد نخست این اثر به جریان حضور روس ها در ایران اختصاص دارد و در جلدهای بعدی حادثه 15 خرداد 1342، مبارزات و پیروزی انقلاب اسلامی و چگونگی آغاز و پایان جنگ تحمیلی مد نظر قرار می گیرد. 4 جلد آخر این رمان به حوادث جنگ تحمیلی می پردازد.

قهرمانان اصلی داستان دو شخصیت مرئی و نامرئی هستند که در واقع این دو شخصیت دوست هستند و وقتی روس ها به ایران حمله می کنند شخصیت نامرئی به نام "مرگان" در ابتدای هجوم متفقین به مدت 9 ساعت و به تنهایی در تنگه باج‌گیران این جاده با آنها مبارزه کرده است. این شخصیت که نامرئی است شروع به ضربه زدن به منافع روس ها می کند. شخصت مرئی هم یک سرجوخه ژاندارمری با نام سیدرضا شریفی است که به یک افسر زن تاجیک که در ارتش روسیه خدمت می کند علاقمند می شود. این خانم که عالیه نام دارد دانشجوی پزشکی است که در ارتش خدمت می کند و بعد با هم فرار می کنند. سید رضا 35 سال از کشور خارج می‌شود و به این بهانه، در قسمتی از رمان حضور ندارد و دوباره در روز‌های آغاز جنگ تحمیلی در حالی که پیرمردی است به ایران برمی گردد و به خرمشهر می‌رود و مجددا به داستان بازمی‌گردد. در مجموع، شخصیت‌پردازی نامریی و انتخاب نام مَرگان برای قهرمان این رمان که مانند روح در تمام نقاط حاضر بوده و حس مرگ‌آور برای سربازان روسی به همراه داشته، یکی از نقاط مثبت رمان جاده جنگ است. علاوه بر این دو شخصیت مرئی و نامرئی، در حدود 100 شخصیت دیگر هم در این مجموعه وجود دارد که به فراخور زمان وارد صحنه می شوند.

اغلب موضوعات رمان جاده جنگ واقعی و مستند است. فقط در ابتدای رمان به دلیل کمبود اسناد این رقم کاهش یافته ولی با این حال 50 تا 60 درصد واقعیت این دوره باز هم واقعی است و به همان صورتی که در تاریخ آمده دراین رمان آمده است. در واقع استخوان بندی اصلی رمان واقعی و مستند است و می توان این رمان را خلاصه ای از نیم قرن حوادث و رویدادهای ایران دانست. فضای اصلی این رمان هم کل کشور است اما با توجه به حوادثی که در دوره جنگ جهانی دوم و با تجاوزات روسیه به خراسان روی داد این رمان از خراسان شروع می شود و به خراسان هم ختم می شود. درباره عنوان رمان جاده جنگ هم، نکته اصلی اشاره ای است به استفاده ای که متفقین در زمان جنگ جهانی دوم از موقعیت استراتژیک ایران کردند و مهمات و ادوات نظامی را برای کمک به روس ها از این جاده شاهرود به روسیه فرستادند و عملا این جاده به پل پیروزی متفقین در این جنگ منجر شد. بعدها دوباره این جاده نقش مهمی در دوره انقلاب ایفا کرد. در واقع این جاده کنایه و نمادی است از اینکه جنگ هیچ گاه تمام نمی شود و ادامه دارد.

شباهت هایی میان رمان«جاده جنگ» نوشته منصور انوری و رمان«برباد رفته» نوشته مارگارت میچل دیده می شود که به نظر می رسد به دلیل موقعیت‌های زمانی و مکانی و همچنین ادبی تر بودن رمان بر باد رفته، نویسنده رمان جاده جنگ سعی کرده به عنوان الگوی نگارشی خود گوشه چشمی هم به رمان به یادمادنی مارگارت میچل داشته باشد.

رمان جاده جنگ نثر ساده و بی آلایش دارد:«در مقابل سرهنگ افشارلوف سروان بهرامی، با همان سر و وضع آراسته، اما مغموم و متفکر، نشسته و از پنجره به بیرون خیره شده بود. در اتاق آن ها که نسبتاً بزرگ و مجهز تر از بقیه اتاق های هتل بودف چند افسر ارشد دیگر در حال بازی با ورق بودند. دود سیگار فضای اتاق را انباشته بود و سر و صدای آن ها از لابه لای پرده های دود به گوش می رسید...» (ص 215)

اگرچه مجموعه جاده جنگ سوژه اصلی و یکسانی را در تمام جلدها دنبال می‌کند، اما هر جلد از داستان مستقلی برخوردار است که می ‌توان درباره هر یک از آن‌ها به صورت مستقل نظر داد. منصور انوری در رمان جاده جنگ از زوایای گوناگون به حوادث تاریخی پرداخته که در کتاب‌های دیگر کمتر به چشم می ‌خورد. او توانسته به خوبی آن‌ها را در این مجموعه انعکاس دهد و جذابیت‌های بسیاری را برای مخاطب ایجاد کند. البته اغلب رمان‌ها از آغازی تکراری برخوردارند که این تکرار در رمان جاده جنگ دیده نمی ‌شود. به ویژه نقطه آغاز جلد سوم که زیبا و نوآورانه و با وصف فضای قهوه‌خانه‌های جاده مشهد- قوچان که پاتوق روس‌ها بوده، نوشته شده و نویسنده پرداخت مناسبی از افراد حاضر در این قهوه‌خانه‌ها و گرایش‌های آن‌ها ارایه داده است. با این حال، اگرچه این اثر از روایت خطی برخوردار است، اما به دلیل برخی از ریزه‌کاری‌ها مانند برگشت به عقب و زندگی شخصیت‌های قصه در طول رمان، برخی از حوادث به عنوان خرده داستان روایت شده‌اند. یادآوری این نکته هم خالی از لطف نیست که داستان‌نویس معمولا امری ذهنی را توصیف می‌کند، اما به امور عینی نیز نیازمند است. گزارش‌های دقیق و برخی از توصیف‌های انوری در رمان جاده جنگ گویای مطالعه‌ حاشیه‌ای است. در مجموع، رمان جاده جنگ در سبک کلاسیک نوشته‌ شده است و به دلیل به تصویر کشیدن برهه‌های تاریخی کشور در قالب مجموعه‌ای به هم پیوسته، برای بزرگسالان، تاریخ‌خوانی و برای جوانان جذابیت قهرمانان را همراه دارد.